♪ “သင့္စမတ္ဖုန္းလုံၿခဳံေရးအတြက္ ျပဳလုပ္သင့္တဲ့ အခ်က္(၉)ခ်က္” ♫

(၁) Jailbreak မလုပ္ပါႏွင့္

Unofficial app stores မ်ားမွ apps မ်ားကို မသံုးပါႏွင့္ သင့္ရဲ႕ စမတ္ဖုန္းမွ အခ်က္အလက္မ်ားကို နည္းလမ္းႏွစ္သြယ္နဲ႔ ခိုးယူႏိုင္ပါတယ္။ တစ္နည္း ကေတာ့ ဖုန္းအလံုးလိုက္ခုိးယူသြားျခင္းျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ အေ၀းကေန သင့္ဖုန္းထဲက အခ်က္အလက္မ်ားကို malware မ်ားပို႔လႊတ္ကာ ခုိးယူျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ အကယ္၍ သင့္ရဲ႕ device ဟာ official app stores ကမဟုတ္ဘဲ အျခားေသာ ေနရာမ်ား (unknown sources) က app ေတြ တင္သံုးမယ္ဆိုလွ်င္ malware မ်ား၀င္ေရာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ယင္းကဲ့သို႕ Unknown sources မ်ားမွ apps မ်ားတင္သံုးႏိုင္ရန္ သင့္ရဲ႕ iOS devices မ်ားကို jailbreak လုပ္ဖုိ႔ လုိအပ္သလို android အတြက္ဆိုလွ်င္လည္း root လုပ္ဖုိ႔လုိအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ၿပီး အျခား third-party app stores မ်ားမွ apps မ်ားကိုတင္သံုးပါက သင့္ရဲ႕ဖုန္းအတြင္းထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္မႈ အႏၲရာယ္မ်ားက်ေရာက္ႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ သင့္ရဲ႕ဖုန္းကို root မလုပ္၊ jailbreak မလုပ္ဘဲ official app store မွ apps and services မ်ားကို သာ အသံုးျပဳပါက ဗိုင္းရပ္စ္ မ်ား ၀င္ေရာက္မႈမွ အလိုအေလ်ာက္ တားဆီး ထားၿပီးသားျဖစ္မွာပါ။

(၂) apps မ်ားကို lock ခ်ထားပါ

သင့္ရဲ႕ဖုန္းကို Screen lock ခ်ထားေပမယ့္ အကယ္၍ အျခားသူမ်ားက မေတာ္တဆ၀င္ေရာက္မိသြားတဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ သင့္ရဲ႕ apps ေတြကို ေနာက္ထပ္အလႊာတစ္ခုအေနနဲ႔ ထပ္မံၿပီး lock ခ်ထားႏိုင္ပါေသးတယ္။ သင့္ရဲ႕ email သို႔မဟုတ္ banking app ေတြလိုမ်ိဳးေပါ့။ အဲဒီလိုမ်ိဳးလုပ္ေဆာင္ဖို႔ အတြက္ Android အတြက္ဆိုလွ်င္ေတာ့ App Lock လုိမ်ိဳး apps ေတြကို အသံုးျပဳၿပီး screen lock မွာလိုပဲ PIN, Password သို႔မဟုတ္ လက္ေဗြႀကိဳက္ ႏွစ္သက္ရာေရြးခ်ယ္ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ iOS အတြက္ကေတာ့ အလားတူ apps ေတြကိုတင္ၿပီးသံုးမယ္ဆုိလွ်င္ သင့္ရဲ႕ device ဟာ jailbreak လုပ္ထားမွ အသံုးျပဳႏိုင္မွာ ျဖစ္လုိ႔ ဒါကလံုၿခံဳေရးအတြက္ ထိရွလြယ္ေသာေၾကာင့္ မသံုးသင့္ ပါဘူး။ သုိ႔ေသာ္လည္း မ်ားစြာေသာ apps ေတြဟာ Touch ID ကိုအသံုးျပဳကာ lock ခ်ထားႏိုင္ဖို႔ ထည့္သြင္းေရးဆြဲလာတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ဒါက သတင္းေကာင္းလို႔ပဲ ဆုိရမွာပါ။

(၃) Apps ႏွင့္ Services မ်ားကို Log out လုပ္ပါ

စမတ္ဖုန္းသံုးစြဲသူအမ်ားစုကေတာ့ သူတို႔ရဲ႕ apps ေတြမွာ log in ၀င္ထားေလ့ ရွိၿပီး သံုးစြဲၿပီးလွ်င္ log out ျပန္ထြက္ေလ့ မရွိၾကပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ ေနာက္တစ္ခုျပန္၀င္လွ်င္ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႔ပဲျဖစ္ပါ တယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ facebook လုိမ်ိဳးမၾကာခဏသံုးစြဲေလ့ရွိတဲ့ apps ေတြ မွာ log out လုပ္ေလ့မရွိၾကပါဘူး။ ဒါကအျခားသူတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ သင့္ရဲ႕ apps ေတြကို ၾကည့္႐ႈသံုးစြဲႏိုင္ေစဖို႔ လြယ္ကူစြာ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေစမွာျဖစ္တဲ့ အတြက္ သတိထားရမွာျဖစ္ပါတယ္။ အထူး သျဖင့္ေတာ့ Banking ႏွင့္ Shopping ဆိုင္ရာ apps ေတြမွာ သင့္ရဲ႕ bank account data ေတြနဲ႔ email accounts ေတြပါ၀င္ ေသာေၾကာင့္ အဆိုပါအခ်က္အလက္မ်ား ခုိးယူခံရႏိုင္ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ယင္းကဲ့သို႔ အေရးႀကီးအခ်က္အလက္မ်ားပါ၀င္သည့္ apps မ်ားကို သံုးစြဲၿပီးလွ်င္ log out လုပ္သင့္ပါတယ္။

(၄) Password Manager တစ္ခုသံုးစြဲပါ

တစ္စံုတစ္ေယာက္ဟာ သင့္ရဲ႕ဖုန္းကို access လုပ္ႏိုင္ဖုိ႔ သင့္ရဲ႕ passwords ေတြက အဓိကက်လွေသာေၾကာင့္ မတူကြဲျပားေသာ account တိုင္းမွာ ရွည္လ်ားၿပီး strong ျဖစ္ေသာ၊ account တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခုမတူညီေသာ password မ်ားကို ေပးထားဖုိ႔က အေရးႀကီးပါတယ္။ သို႔ေသာ္ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထ ရွိတာက account တိုင္းအတြက္ password ကို လြယ္ကူစြာျပန္လည္ မွတ္မိ ႏိုင္ဖို႔ ခဲယဥ္းလွပါတယ္။ ဒါကိုလြယ္ကူစြာ ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႔ password manager တစ္ခုခုကိုအသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ password manager အသံုးျပဳမယ္ဆုိလွ်င္ သင့္ account ေတြအားလံုးအတြက္ ဘုံ password တစ္ခုတည္းျဖင့္ ၀င္ေရာက္ႏိုင္မွာျဖစ္ပါ တယ္။ သို႔ေသာ္ password manager သံုးမယ္ ဆုိလွ်င္ေတာ့ အဆိုပါ master password ကို strong ျဖစ္ေအာင္ေပးထားၿပီး ပံုမွန္ေျပာင္းလဲသင့္ပါတယ္။ Password manager ေတြကမ်ားစြာရွိပါတယ္။ အသံုးမ်ားတဲ့ LastPass သို႔မဟုတ္ Dashlane စသည္တို႔ကို အသံုးျပဳႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

(၅) Antivirus ေဆာ့၀ဲအသံုးျပဳပါ

စမတ္ဖုန္းေတြဟာ ကြန္ပ်ဴတာေတြလိုပဲ ဗိုင္းရပ္အကုိက္ခံရႏိုင္တဲ့အတြက္ Antivirus ပ႐ိုဂရမ္ေတြကိုအသံုးျပဳသင့္ ပါတယ္။ ကြန္ပ်ဴတာေတြေလာက္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ မထိခုိက္ႏိုင္ေပမယ့္ အႏၲရာယ္ေတာ့ ရွိပါတယ္။ Antivirus app တစ္ခုကို တင္ထားမယ္ဆုိလွ်င္ သင့္ဖုန္းမွာ တင္ထားတဲ့ apps ေတြ၊ သိမ္းဆည္းထားတဲ့ဖိုင္ေတြ၊ ၾကည့္႐ႈတဲ့ Website ေတြကို scan ဖတ္ၾကည့္႐ႈ စစ္ေဆးၿပီး malicious software မ်ားမွကာကြယ္ေပးႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို မ်ိဳး apps ေတြက Android မွာသာ တင္ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ iOS devices မ်ားအေနျဖင့္ Apple ဟာ သူ႔ရဲ႕ စနစ္အတြင္းကို ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္မႈ မရွိႏိုင္ေစဖုိ႔ closed system လုပ္ထားတဲ့အတြက္ ဒီလိုဗိုင္းရပ္အႏၲရာယ္မ်ား ၀င္ေရာက္ႏုိင္မႈအခြင့္အလမ္းကနည္းပါးပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ Android စမတ္ဖုန္း မွာ antivirus app တစ္ခုတင္သံုးလုိပါက Google Play Store မွာရွာေဖြႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ နာမည္ေက်ာ္ apps ေတြ ျဖစ္တဲ့ Avira သို႔မဟုတ္ Lookout စသည္တို႔ကို အသံုးျပဳႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။

(၆) Lock Screen ပိတ္ထားပါ

ဒါကေတာ့ အလြယ္ဆံုးေသာနည္းလမ္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဖုန္းကို Pattern, PIN, Password စသည္တို႕ျဖင့္ ပိတ္ထားႏိုင္ သလို လက္ေဗြျဖင့္လည္း ပိတ္ထား ႏိုင္ပါေသးတယ္။ Pattern နဲ႔ပိတ္ထားျခင္းက သင့္အတြက္ လြယ္ကူစြာ အသံုးျပဳႏိုင္မွာ ျဖစ္ေပမယ့္ PIN သို႔မဟုတ္ လက္ေဗြေတြနဲ႔ ႏႈိင္းစာလွ်င္ေတာ့ လံုၿခံဳမႈအားနည္းလွပါတယ္။ တကယ္လို႔ သင့္အေနျဖင့္ ပိုမိုလံုၿခံဳ ေစဖုိ႕ဆို လွ်င္ေတာ့ အျခားသူမ်ားခန္႔မွန္းႏိုင္ဖို႔ ခဲယဥ္းေသာ password ကို အသံုးျပဳ သင့္ပါတယ္။ အဲဒါက႐ိုက္ထည့္ရာမွာ အခ်ိန္ ပိုၾကာမွာျဖစ္ေပမယ့္ တြဲစပ္ ႏိုင္ေသာ စာလံုးတြဲအေရအတြက္ မ်ားေလေလ ပိုမိုခန္႔မွန္းရခက္ေလေလ ျဖစ္တဲ့အတြက္ လံုၿခံဳမႈ အရွိဆံုးလို႔ ဆိုရမွာပါ။မည္သည့္နည္းလမ္းကိုပဲ အသံုးျပဳ သည္ျဖစ္ေစ Screen အား Lock ခ်ထားဖုိ႔အတြက္ iOS မွာေတာ့ Setting> Touch ID & Passcode သို႔သြားၿပီး Passcode အတြက္ဆိုလွ်င္ ဂဏန္း ၆ လံုး ပါရွိေသာ code ကို႐ိုက္ထည့္ကာ lock ခ်ထားႏိုင္မွာျဖစ္ပါ တယ္။ အျခားေသာ ေရြးခ်ယ္မႈမ်ားကိုလည္းေတြ႕ရွိႏိုင္မွာျဖစ္ၿပီး Passcode Options သို႔မဟုတ္ Add a Fingerprint ကို တို႔ထိ ကာ lock ခ်ထားႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Android အတြက္ဆိုလွ်င္ေတာ့ သင့္ရဲ႕ device အမ်ိဳးအစား ေပၚမူတည္ၿပီး ကြဲျပားျခားနားမႈ ေတြရွိႏိုင္ေပမယ့္ မ်ားေသာအားျဖင့္ Settings menu ထဲက Security သို႔မဟုတ္ Lock Screen Security စတာေတြမွာ ၀င္ ေရာက္ၿပီး လုပ္ေဆာင္ထားႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။

(၇) Public Network မ်ားကို မသံုးပါႏွင့္

အျခားေသာသူမ်ားက သင့္ရဲ႕ device သို႔မဟုတ္ data မ်ားကို access လုပ္ႏိုင္ တဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကေတာ့ လံုၿခံဳစိတ္ခ် ရမႈမရွိေသာ Wi-Fi network မ်ားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေကာ္ဖီဆိုင္၊ ပန္းၿခံ၊ ေလဆိပ္ အစရွိေသာ Public Wi-Fi network မ်ားဟာ သင့္ရဲ႕အခ်က္အလက္ေတြကို လြယ္ကူစြာခိုးယူႏိုင္တဲ့ ေနရာေတြပဲ ျဖစ္တဲ့အတြက္ Wi-Fi free ရလို႔ အဆုိပါေနရာမ်ားမွာအသံုး ျပဳလွ်င္ေတာင္ အေရးႀကီးအခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္တဲ့သံုးစြဲမႈေတြကို မသံုးသင့္ပါဘူး။ ဥပမာ email သံုးတာ၊ ဘဏ္နဲ႕သက္ဆိုင္ တာေတြအသံုးျပဳတာ၊ ေစ်း၀ယ္တာ စတာ ေတြကို မလုပ္ေဆာင္သင့္ပါဘူး။ 4G စနစ္မွာေတာ့ ပိုမိုလံုၿခံဳမႈရွိပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ အိမ္တြင္း broadband လိုင္းကေန Wi-Fi လႊင့္ၿပီး သံုးတဲ့အခါ လံုၿခံဳမႈ ရွိႏိုင္ေစဖုိ႔ password ခံၿပီး WPA2 ကဲ့သို႔ လံုၿခံဳမႈရွိေသာ encryption စနစ္ မ်ားကိုအသံုးျပဳသင့္ပါတယ္။ အမ်ားစုေသာ routers ေတြမွာေတာ့ ယင္းကဲ့ သို႔လုပ္ေဆာင္ထားႏိုင္ေသာ standard security option မ်ားပါ၀င္ပါတယ္။

(၈) ဆက္သြယ္မႈမ်ားလုပ္ေဆာင္သည့္အခါ encrypt လုပ္၍သံုးပါ

အကယ္၍ သင္ဟာလံုၿခံဳေရးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အမွန္တကယ္ပဲ ဂ႐ုစိုက္ပါက သင့္ရဲ႕ Wi-Fi ကြန္ရက္ကို encrypt လုပ္ၿပီး သံုး႐ံုမွ်မကဘဲ သင့္ရဲ႕ ဆက္သြယ္မႈ ေတြမွာလည္း encrypt လုပ္ၿပီး သံုးစြဲရမွာျဖစ္ပါတယ္။ Messaging apps ေတြျဖစ္တဲ့ iMessage တို႔ WhatsApp တုိ႔အပါအ၀င္ အမ်ားစုေသာ နာမည္ေက်ာ္ messaging apps ေတြဟာ အဆိုပါ encrypt လုပ္ထား တဲ့ ၀န္ေဆာင္မႈကို standard တစ္ခုအျဖစ္ ပံ့ပုိးေပးထားၾကပါတယ္။
Email ေတြမွာလည္းအလားတူစြာပဲ encrypt လုပ္ၿပီး သံုးႏိုင္ပါတယ္။ Encrypt လုပ္ေဆာင္မႈကို အထူးျပဳေပးထားတဲ့ email app တစ္ခုကေတာ့ ProtonMail ပဲျဖစ္ၿပီး အေရးႀကီးအခ်က္အလက္မ်ား ပို႕လႊတ္ေလ့ရွိသူမ်ားအဖို႔ data ေတြ လံုး၀ ေပါက္ၾကားမႈမရွိေစရန္အတြက္ အသံုးျပဳႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ messages ေတြ၊ emails ေတြကို encrypt လုပ္ၿပီး ပို႔လႊတ္ျခင္းက အျခား သူမ်ားအဖုိ႔ ၾကားျဖတ္၀င္ေရာက္ၿပီး ဖတ္႐ႈႏိုင္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ လည္း သင့္ရဲ႕ဖုန္းကို ယူၿပီးၾကည့္မယ္ဆုိ လွ်င္ေတာ့ သင့္ရဲ႕ messages ေတြကိုဖတ္႐ႈႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္တြဲဖက္ၿပီး လုပ္ေဆာင္သင့္တာကေတာ့ သင့္ရဲ႕ messages ေတြကို အၿမဲဖ်က္ပစ္ဖို႔ပါပဲ။ Bleep ဆိုတဲ့ app ကေတာ့ သင့္ရဲ႕ ဆက္သြယ္မႈေတြမွာ encrypt လုပ္ေပး႐ံုမွ်မက messages မ်ားကို ဖတ္႐ႈၿပီးပါကတစ္ခါတည္းဖ်က္ပစ္ပါတယ္။

(၉) သင့္ရဲ႕ဖုန္းအား အေ၀းတစ္ေနရာမွ ေျခရာခံႏိုင္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ ထားပါ

သင့္ရဲ႕ဖုန္းဟာ ေပ်ာက္ဆံုးတာ၊ ဒါမွမဟုတ္ ခုိးယူခံရတဲ့အခါေတြမွာ ဘယ္ေနရာမွာရွိသလဲဆိုတာကို ေျခရာခံႏိုင္ဖို႕ အတြက္ Android မွာေရာ iOS မွာပါ လုပ္ေဆာင္ႏုိင္ပါတယ္။ Android အတြက္ကေတာ့ Android Device Manager website သို႔သြားၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း အဆိုပါ app ကို တင္ၿပီး ေသာ္လည္းေကာင္း အသံုးျပဳကာသင့္ရဲ႕ Google account နဲ႔ log in ၀င္ၿပီး ေျခရာခံႏိုင္ပါတယ္။ အေ၀းကေနၿပီး တည္ေနရာ ၾကည့္႐ႈႏိုင္သလို အသံျမည္ ေစတာ၊ lock ခ်ပစ္တာ၊ သင့္ device ကို အျခားသူအသံုးမျပဳႏိုင္ေအာင္ data ေတြကိုဖ်က္ပစ္တာေတြ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါတယ္။ iOS မွာလည္း အလားတူစြာပဲ လုပ္ေဆာင္ ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ကြန္ပ်ဴတာမွာ iCloud ကို log in ၀င္ၿပီးေသာ္ လည္းေကာင္း၊ Find My iPhone app ကို သံုး၍ေသာ္လည္းေကာင္း သင့္ရဲ႕ handset ကိုေျခရာခံျခင္း၊ Message ေဖာ္ျပျခင္း၊ lock ခ်ျခင္းတို႕ကို လုပ္ေဆာင္ ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရွးဦးစြာ သင့္ရဲ႕ device မွာ iCloud ကို set up လုပ္ဖုိ႔လိုအပ္မွာျဖစ္ပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ Apple ID နဲ႕ log in ၀င္ၿပီး iCloud မွတစ္ဆင့္ set up လုပ္ထားႏိုင္မွာပါ။

Mobile Guide Journal (Every Monday)
https://www.facebook.com/officialmobileguidejournal

<<< ေအာက္ကေၾကာ္ျငာကိုတစ္ခ်က္ေလာက္ႏွိပ္ခဲ့ေပးေစခ်င္ပါတယ္ဗ်ာ။ ကၽြန္ေတာ့္ကိုတစ္ဖက္တစ္လမ္းကကူညီရာေရာက္ပါတယ္ဗ်ာ။ >>>  





www.pyaephyo.com